Lock up, Right of first refusal, Tag along, Drag along, Flip

Dobrze skonstruowana umowa inwestycyjna uwzględnia wszystkie dające się przewidzieć okoliczności, w tym również te dotyczące zbycia akcji czy udziałów.

W celu zabezpieczenia interesów foundera i funduszu venture capital, strony umieszczają w umowie zapisy dające im ochronę przed przedwczesnym wycofaniem się z inwestycji najważniejszych udziałowców bądź przed rozstaniem na warunkach, które mogłyby zaszkodzić ich biznesom. Zazwyczaj stosują w tym celu klauzule typu: lock up, right of first refusal, tag along czy drag along.

Lock up. Klauzula lock up zobowiązuje założyciela startupu do niesprzedawania podmiotowi trzeciemu udziałów w ściśle określonym czasie. Stanowi to zabezpieczenie dla inwestora przed przedwczesnym wycofaniem się foundera z inwestycji. Fundusze venture capital często bowiem decydują się zainwestować w spółkę na początkowym etapie jej działania, właśnie ze względu na jej założycieli – nierzadko to oni są gwarantem powodzenia biznesu. Niezmiernie ważne dla nich jest więc, aby founder nie dokonał exitu w momencie, kiedy firma nie jest jeszcze na to gotowa. Podpisując lock up inwestor kupuje sobie w ten sposób czas, aby spółka zdążyła zbudować silny zespół managerski, który docelowo może przejąć obowiązki foundera, bez ryzyka utraty wartości startupu.

Right of first refusal. Prawo pierwszeństwa determinuje kolejność zakupu udziałów, a uściślając: daje udziałowcom prawo do odkupienia – w pierwszej kolejności – udziałów od podmiotu, który je zbywa. Udziałowiec, który chce sprzedać swoją część spółki, jest zobowiązany przedstawić stosowne oświadczenie pozostałym udziałowcom, wraz z podaniem szczegółów rozporządzenia udziałami (m.in. podaje liczbę udziałów, które chce zbyć i cenę). Wspólnicy mogą skorzystać z prawa pierwszeństwa, a jeśli tego nie zrobią, wówczas będzie mógł je odkupić inwestor. W ten sposób prawo pierwszeństwa pozwala funduszowi venture capital (ale też pozostałym wspólnikom) kontrolować, kto wchodzi do spółki. Prawo pierwszeństwa zapoczątkowuje dopiero negocjacje ze wspólnikami, zaś jeśli podmiot zbywający udziały składa wspólnikom już konkretną ofertę sprzedaży, wówczas mamy do czynienia z prawem pierwokupu (right of first offer).

Tag along. Stosując tę klauzulę, czyli korzystając z prawa przyłączenia fundusz venture capital zabezpiecza się przed sprzedażą udziałów w spółce przez jej założyciela. W ten sposób fundusz zapewnia sobie, że jeśli founder zdecyduje się zbyć udziały w firmie, nowy nabywca będzie zobowiązany odkupić nie tylko udziały foundera, ale też pozostałych udziałowców (jeśli również zawarli taką klauzulę) i to na tak samo korzystnych warunkach. Jest to kolejna ochrona dla funduszu VC przed tym, aby nie kontynuować inwestowania w startup, który po odejściu założyciela może stracić na wartości.

Drag along, czyli prawo przyciągania jest niezwykle korzystne dla inwestorów, gdyż uprawnia ich do sprzedaży spółki bez zgody założycieli. Oczywiście, aby do tego doszło, muszą zostać spełnione precyzyjnie określone w klauzuli warunki (m.in. można zawrzeć w niej minimalną kwotę sprzedaży). Niemniej drag along daje inwestorowi decydujący głos co do przyszłości startupu. Do takiej sytuacji może dojść, kiedy inwestor widzi możliwość dużego zysku ze sprzedaży całej firmy podmiotowi trzeciemu, zaś założyciele spółki są temu przeciwni. Bywa, że to nowy nabywca stawia warunek, że kupi startup, ale wyłącznie w całości, skutkiem czego może być skorzystanie przez fundusz venture capital z klauzuli drag along.

Założyciel startupu może również opuścić go na zasadzie flippingu, przed czym też warto zabezpieczyć się w umowie inwestycyjnej. Flip odnosi się do działań startupów, których założyciele nastawiają się na szybki zysk z inwestycji, czyli w stosunkowo krótkim okresie chcą sprzedać firmę bliżej nieokreślonemu podmiotowi. Od początku wiadomo więc, że tworzą innowacyjną spółkę, która może osiągnąć w przyszłości nawet miliardową wartość, ale wcale nie zamierzają jej rozwijać, lecz sprzedać w momencie intensywnego wzrostu. Dla funduszu venture capital kluczową, mającą wpływ na decyzję o wejściu w inwestycję, jest więc informacja, czy mają do czynienia ze startupem typu born to flip. A jeśli tak, wówczas oczekują od założycieli startupu jasnej deklaracji, po jakim czasie i na jakich zasadach planują wycofać się z inwestycji.